در دنیای تجارت بین‌الملل و تبادلات فرهنگی، علمی و ورزشی، رفت و آمد موقت کالا میان کشورها نیازمند یک چارچوب قانونی ساده، امن و سریع است. کنوانسیون ا.ت.ا (ATA Convention) یکی از مهم‌ترین ابزارهای تسهیل این فرآیندهاست. این کنوانسیون که مبتنی بر صدور و استفاده از سندی به نام کارنه ATA یا همان دفترچه ATA است، امکان ورود موقت کالا به کشورهای عضو را بدون پرداخت حقوق گمرکی فراهم می‌کند. در این مقاله، به طور کامل درباره کنوانسیون ا.ت.ا، وظایف آن، کالاهای مشمول و غیرمشمول، روند صدور کارنه و مزایای این سیستم خواهیم پرداخت.
تعریف کنوانسیون ا.ت.ا و کارنه ATA
کنوانسیون ا.ت.ا توافق‌نامه‌ای بین‌المللی است که در سال ۱۹۶۱ توسط شورای همکاری گمرکی (WCO) و اتاق بازرگانی بین‌المللی (ICC) پایه‌گذاری شد. هدف آن، تسهیل ورود موقت کالا به کشورهای مختلف با استفاده از سندی به نام کارنه ATA است.
کارنه ATA (ATA Carnet) یا همان دفترچه اتا، سندی گمرکی است که جایگزین تمامی اسناد صادرات و واردات موقت می‌شود. این سند توسط اتاق بازرگانی صادر می‌شود و کالاهایی که با آن جابه‌جا می‌شوند، از پرداخت حقوق ورودی، مالیات و سپرده‌گذاری در کشور مقصد معاف هستند، مشروط بر اینکه کالا در مدت مشخص از کشور خارج شود.
کالاهای مشمول کنوانسیون
طبق مفاد کنوانسیون ا.ت.ا، تنها برخی گروه‌های کالا مشمول استفاده از کارنه هستند. مهم‌ترین این کالاها عبارتند از:
- تجهیزات نمایشگاهی، غرفه‌ها و اقلام تبلیغاتی
- ابزار تخصصی حرفه‌ای (برای فیلم‌برداری، مهندسی، پزشکی، موسیقی، ورزشی و…)
- نمونه‌های تجاری برای ارائه به مشتریان احتمالی
- آثار هنری یا اقلام فرهنگی برای شرکت در نمایشگاه‌ها یا جشنواره‌ها
- تجهیزات ورزشی برای مسابقات بین‌المللی
این کالاها باید بدون تغییر در کشور مقصد استفاده و در مهلت تعیین شده بازگردانده شوند.
چه کالاهایی مشمول کارنه ATA نیستند؟
برخی کالاها به دلایل فنی، تجاری یا قانونی شامل پوشش کنوانسیون نمی‌شوند:
- کالاهایی که برای فروش یا مصرف در کشور مقصد وارد می‌شوند
- مواد مصرفی (مثلا بروشورها یا کالاهای یک‌بار مصرف)
- مواد غذایی و اقلام فاسدشدنی
- کالاهایی که در کشور مقصد دچار تغییر ماهیت یا پردازش می‌شوند
- کالاهای خطرناک یا تحت تحریم
همچنین برخی کشورها ممکن است محدودیت‌های خاص خود را برای پذیرش کارنه اعمال کنند که باید پیش از ارسال کالا بررسی شود.
فرایند دریافت و استفاده از کارنه
برای دریافت دفترچه اتا، متقاضی باید مراحل مشخصی را طی کند:
- ارائه درخواست به اتاق بازرگانی: شامل فرم مشخصات کالا، کشور مقصد و هدف از حمل
- ارائه ضمانت‌نامه یا وثیقه: برای تضمین برگشت کالا یا پرداخت هزینه‌های گمرکی در صورت تخلف
- پرداخت هزینه‌های صدور کارنه
- بررسی و صدور دفترچه توسط اتاق بازرگانی
پس از صدور، کالا با همراهی دفترچه ATA از مرز خارج شده و هنگام ورود به کشور مقصد، در گمرک ثبت و تایید می‌شود. هنگام خروج نیز خروج کالا در دفترچه ثبت می‌گردد. این فرآیند مشابه هنگام بازگشت به کشور مبدا نیز تکرار می‌شود.
فرآیند تمدید کنوانسیون ا.ت.ا
اعتبار دفترچه اتا معمولا یک‌ساله است. اگر به هر دلیل کالا نتواند در مدت مقرر خارج شود یا برای رویدادهای متوالی در کشورهای مختلف استفاده شود، باید فرآیند تمدید انجام شود. برای تمدید:
- متقاضی باید پیش از پایان مهلت با اتاق بازرگانی هماهنگ کند
- در برخی موارد صدور دفترچه جایگزین (Replacement Carnet) الزامی است
- تمدید صرفا در کشور مبدا امکان‌پذیر است و نیازمند موافقت گمرک‌های ذیربط می‌باشد
عدم تمدید به موقع ممکن است منجر به جریمه، مطالبه عوارض یا حتی مصادره کالا شود.
مزایای استفاده از کنوانسیون ا.ت.ا
استفاده از کنوانسیون ا.ت.ا و دفترچه ATA مزایای متعددی دارد:
- حذف نیاز به پرداخت حقوق و عوارض گمرکی در هر کشور مقصد
- کاهش هزینه‌های صدور ضمانت‌نامه در هر کشور به صورت جداگانه
- سرعت بالا در عبور از مرزها و ترخیص گمرکی
- امکان شرکت در چند نمایشگاه یا رویداد در کشورهای مختلف با یک سند واحد
- تسهیل صادرات موقت برای کسب‌وکارها، هنرمندان، ورزشکاران و مهندسان
این مزایا باعث شده کنوانسیون ا.ت.ا در بسیاری از صنایع از جمله تبلیغات، موسیقی، فناوری و حمل و نقل مورد استفاده قرار گیرد.
کشورهای عضو این رویه
بیش از ۷۰ کشور جهان عضو کنوانسیون ا.ت.ا هستند که شامل کشورهای اروپایی، برخی کشورهای آسیایی، آمریکای شمالی، استرالیا و چند کشور از آفریقا می‌شوند. برخی از کشورها ممکن است فقط بخش خاصی از کنوانسیون (مثلا تجهیزات نمایشگاهی) را پذیرفته باشند. بنابراین پیش از برنامه‌ریزی برای حمل، باید فهرست کشورهای عضو و شرایط آن‌ها بررسی شود.
در ایران، مرجع رسمی صدور دفترچه اتا، اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران است که طبق قوانین بین‌المللی و زیر نظر فدراسیون جهانی اتاق‌ها (WCF) فعالیت می‌کند.
جمع‌بندی
کنوانسیون ا.ت.ا، راهکاری موثر و بین‌المللی برای تسهیل ورود و خروج موقت کالا بدون دردسرهای گمرکی و مالیاتی است. استفاده از کارنه ATA یا دفترچه اتا به تجار، هنرمندان، شرکت‌های تولیدی، مهندسان و حتی ورزشکاران امکان می‌دهد تا با کم‌ترین بروکراسی، کالاهای خود را به کشورهای مختلف ببرند و بازگردانند. درک صحیح از این کنوانسیون، استفاده اصولی از آن و آشنایی با محدودیت‌ها، می‌تواند هزینه‌های سنگین گمرکی را حذف کرده و سرعت عملیات بین‌المللی را افزایش دهد.
