در فرآیند تجارت بین‌المللی، مستندسازی دقیق و قانونی کالاها نقش مهمی در کنترل، پیگیری و ترخیص آن‌ها دارد. یکی از اسناد مهمی که در این مسیر نقش کلیدی ایفا می‌کند، مانیفست گمرکی است. این سند، اطلاعات کامل حمل یک محموله را به گمرک ارائه می‌دهد و مبنای اولیه بررسی‌های فنی، ارزیابی‌ها و تطبیق اسناد قرار می‌گیرد. اما دقیقا مانیفست چیست و چه تفاوتی با اسناد دیگری مانند بارنامه دارد؟ این مقاله به شکلی کامل به بررسی این موضوعات می‌پردازد.
تعریف مانیفست
مانیفست (Manifest) در لغت به معنی فهرست یا بیانیه است. در حوزه حمل و نقل بین‌المللی، به سندی گفته می‌شود که شامل فهرست تمام کالاهای موجود در یک وسیله حمل و نقل (کشتی، هواپیما، قطار یا کامیون) است. این سند غالبا توسط شرکت حمل و نقل یا ناخدای کشتی تهیه و امضا می‌شود و حاوی اطلاعات دقیق در مورد محموله‌هاست.
تعریف مانیفست در گمرک (مانیفست گمرکی)
مانیفست گمرکی، نسخه‌ای از مانیفست حمل است که به گمرک کشور مقصد ارائه می‌شود. این سند شامل تمام جزئیات مربوط به محموله‌هایی است که وارد مرز کشور می‌شوند. هدف اصلی از ارائه این سند، اعلام رسمی ورود کالا به گمرک و فراهم‌کردن زمینه برای بررسی‌های اولیه و تطبیق اطلاعات با سایر اسناد مانند بارنامه و اظهارنامه گمرکی است.
استفاده از مانیفست گمرکی به ویژه در حمل‌های کانتینری و حمل‌های گروهی (Groupage) اهمیت بیشتری دارد، چرا که تعداد زیادی کالا با صاحبان مختلف در یک محموله وجود دارد و شفافیت اطلاعات برای گمرک حیاتی است.
انواع مانیفست‌ها در گمرک
در فرآیند گمرکی، بسته به نوع حمل و ساختار کالاها، انواع مختلفی از مانیفست‌ها وجود دارد:
- مانیفست دریایی: رایج‌ترین نوع، مخصوص کالاهایی که با کشتی وارد کشور می‌شوند. این مانیفست توسط شرکت کشتیرانی یا نماینده آن تهیه می‌شود.
- مانیفست هوایی: مربوط به حمل و نقل هوایی است و توسط شرکت‌های هواپیمایی ارائه می‌شود.
- مانیفست زمینی: در حمل با کامیون یا قطار، این سند توسط شرکت حمل و نقل بین‌المللی زمینی صادر می‌شود.
- مانیفست کانتینری: شامل فهرست کالاهای موجود در هر کانتینر است و در مواردی که محموله‌ها تجمیعی هستند، اهمیت زیادی دارد.
اطلاعات موجود در مانیفست گمرکی
مانیفست گمرکی باید شامل اطلاعات دقیق، شفاف و کامل درباره کلیه محموله‌ها باشد. این اطلاعات اصولا شامل موارد زیر است:
- شماره مانیفست
- اطلاعات شرکت حمل‌کننده
- مشخصات وسیله نقلیه یا کشتی
- شماره کانتینر (در صورت وجود)
- نام فرستنده و گیرنده کالا
- تعداد بسته‌ها و نوع آن‌ها
- وزن ناخالص و خالص محموله
- کشور مبدا و مقصد
- شماره بارنامه هر محموله
- نوع کالا (شرح کلی)
تمامی این اطلاعات باید با سایر اسناد مانند بارنامه و اظهارنامه مطابقت داشته باشد. در غیر این صورت، مغایرت اسنادی می‌تواند منجر به توقف ترخیص یا جریمه گمرکی شود.
مراحل ثبت و ارسال مانیفست
ثبت و ارسال مانیفست، بسته به نوع حمل و کشور مقصد، ممکن است به صورت دستی یا الکترونیکی انجام شود. در ایران، این فرایند به صورت الکترونیکی و از طریق سامانه EPL گمرک انجام می‌شود. مراحل کلی به شرح زیر است:
- تهیه مانیفست توسط شرکت حمل و نقل یا نماینده آن
- ورود اطلاعات در سامانه گمرک EPL یا پنجره واحد
- ارسال الکترونیکی مانیفست به گمرک مرزی یا مقصد
- دریافت تاییدیه ثبت از سوی گمرک
- هماهنگی با گمرک برای ترخیص یا انتقال به انبار
تا زمانی که مانیفست به گمرک ارسال و تایید نشده باشد، امکان اظهار رسمی کالا وجود ندارد.
تفاوت مانیفست با بارنامه
یکی از سوالات رایج در فرآیند گمرکی این است که تفاوت مانیفست با بارنامه چیست؟
- بارنامه سندی است که رابطه قراردادی بین فرستنده، گیرنده و شرکت حمل و نقل را نشان می‌دهد و برای هر محموله به صورت جداگانه صادر می‌شود.
- مانیفست گمرکی فهرستی کلی از تمام محموله‌ها در یک وسیله حمل است و ماهیتی جمعی دارد.
به عبارت دیگر، بارنامه متعلق به یک کالا یا یک مشتری است، اما مانیفست مجموعه‌ای از بارنامه‌ها در یک مسیر حمل و نقل است.
جمع‌بندی
مانیفست گمرکی یکی از اسناد کلیدی در فرآیند گمرکی و واردات کالا محسوب می‌شود. این سند، اطلاعات تجمیعی از کلیه کالاهای وارد شده را در اختیار گمرک قرار می‌دهد و نقش مهمی در تطبیق، کنترل و تسریع فرآیند ترخیص ایفا می‌کند. آشنایی دقیق با اجزای مانیفست، مراحل ارسال آن و تفاوت آن با اسنادی مانند بارنامه، برای هر واردکننده، کارگزار گمرکی یا فعال حوزه لجستیک بین‌الملل ضروری است. با توجه به الکترونیکی شدن فرآیندها، ثبت دقیق مانیفست در سامانه‌های گمرکی، ضامن تسریع و دقت در ترخیص خواهد بود.
