در فرآیند واردات، صادرات، حمل و نگهداری کالا، همیشه بحث قانون‌مندی و تطابق با ضوابط گمرکی مطرح است. یکی از مهم‌ترین ابزارها برای اثبات قانونی بودن کالای موجود، چیزی است تحت عنوان اسناد مثبته گمرکی. این اسناد به نوعی حکم شناسنامه کالا را دارند و نبود یا نقص در آن‌ها می‌تواند عواقبی مثل جریمه یا حتی ضبط کالا را به دنبال داشته باشد. در این مقاله به طور کامل بررسی می‌کنیم که اسناد مثبته گمرکی چه هستند، در چه مواقعی اهمیت پیدا می‌کنند، چه زمانی کافی نیستند و چگونه باید تهیه و ارائه شوند.
آشنایی با اسناد مثبته گمرکی
اسناد مثبته گمرکی به مجموعه‌ای از مدارک گفته می‌شود که ثابت می‌کند کالای موجود تحت ضوابط قانونی وارد کشور شده، حقوق و عوارض آن پرداخت شده و فرایندهای گمرکی به درستی طی شده‌اند. این اسناد در زمان حمل، نگهداری یا فروش کالا مورد نیاز هستند، مخصوصا اگر کالا در مکانی غیر از انبار اولیه آن کشف شود یا ماموران به اصالت و مسیر قانونی ورود آن شک داشته باشند.
برخی از مهم‌ترین نمونه‌های اسناد مثبته گمرکی عبارت‌اند از:
- اظهارنامه گمرکی
- پته گمرکی
- قبض انبار رسمی
- بارنامه
- گواهی مبدا
- مجوزهای واردات یا صادرات از نهادهای ذی‌ربط (مثلا وزارت بهداشت، جهاد کشاورزی و…)
ارائه این اسناد نشان می‌دهد که کالا از مسیر رسمی وارد شده و قوانین مربوط به آن رعایت شده‌اند.
اسناد نادرست
در مقابل اسناد مثبته، برخی از اسناد ممکن است تقلبی، نامعتبر یا ناقص باشند که اصطلاحا به آن‌ها اسناد نادرست یا فاقد اعتبار قانونی گفته می‌شود. استفاده از این اسناد، چه به صورت عمدی و چه سهوی، ممکن است کالا را مشمول عنوان قاچاق کالا کند.
مثال‌هایی از اسناد نادرست:
- بارنامه‌هایی که جعل شده‌اند یا اطلاعات نادرست دارند
- اظهارنامه‌هایی که با نوع یا تعداد واقعی کالا مطابقت ندارند
- گواهی مبدا مربوط به کالایی دیگر یا کشور غیرمرتبط
- اسنادی که مدت زمان قانونی نگهداری آن‌ها گذشته است و فاقد اعتبار هستند
در بسیاری از موارد، ماموران گمرک یا تعزیرات با بررسی دقیق این اسناد، موارد تخلف را شناسایی می‌کنند. پس نه تنها داشتن اسناد مثبته کافی است، بلکه درست و معتبر بودن آن‌ها هم اهمیت دارد.
اسناد مثبته گمرکی در موارد سوء ظن به کالای قاچاق شامل چه مواردی می‌باشد؟
اگر ماموران گمرک یا نهادهای نظارتی نسبت به کالایی مشکوک باشند و احتمال دهند که کالا به صورت غیرقانونی وارد شده، دارنده کالا ملزم است مدارکی را برای رفع ابهام ارائه کند. در چنین شرایطی، اسناد مثبته گمرکی می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- پته گمرکی: برای کالاهایی با حجم یا ارزش پایین که از طریق رویه‌های ساده‌تر ترخیص شده‌اند، پته گمرکی سند معتبر و شناخته شده‌ای است.
- قبض انبار رسمی: سندی که نشان می‌دهد کالا در انبار گمرک یا مناطق ویژه نگهداری شده است.
- بارنامه: مدرکی که از طرف شرکت حمل و نقل بین‌المللی صادر می‌شود و اطلاعات مربوط به حمل کالا، مبدا و مقصد را مشخص می‌کند.
- گواهی مبدا: سندی که نشان می‌دهد کالا در چه کشوری تولید شده است. این سند در مقابله با ادعای تقلب یا اظهار خلاف واقع اهمیت زیادی دارد.
- مجوزهای قانونی واردات: اگر کالایی به مجوز خاصی نیاز دارد (مثلا تجهیزات پزشکی یا محصولات غذایی)، ارائه این مجوزها به همراه دیگر اسناد الزامی است.
در صورت عدم ارائه یا نقص در این مدارک، کالا مشمول بررسی بیشتر و حتی توقیف می‌شود تا تعیین تکلیف قانونی صورت گیرد.
چگونگی تهیه و ارائه اسناد مثبته
تهیه اسناد مثبته گمرکی به طور طبیعی در طی فرایند واردات یا صادرات قانونی انجام می‌شود. اما نکاتی وجود دارد که باید برای اعتبار بیشتر اسناد به آن‌ها توجه کرد:
- اطلاعات ثبت شده در اسناد باید با کالای واقعی مطابقت داشته باشد. هرگونه مغایرت، حتی جزیی، می‌تواند باعث بروز مشکل شود.
- اسناد باید از مراجع رسمی و معتبر صادر شده باشند. مثلا بارنامه فقط باید توسط شرکت حمل و نقل مورد تایید اتاق بازرگانی یا گمرک صادر شده باشد.
- در زمان جابجایی کالا، اسناد مثبته باید همراه کالا باشد یا در دسترس مسئول حمل قرار گیرد.
- در موارد خاص مانند کابوتاژ (حمل کالا بین بنادر داخلی کشور برای مقاصد فنی یا ترانزیتی) نیز ارائه اسناد مثبته الزامی است تا مشخص شود کالا از کشور خارج نشده و صرفا در مسیر داخلی جابجا شده است.
نگهداری نسخه دیجیتال این اسناد در سامانه جامع گمرکی یا سایر سیستم‌های نظارتی می‌تواند در مواقع بحرانی بسیار مفید واقع شود.
نقش اسناد مثبته گمرکی در پرونده‌های قاچاق
در بسیاری از پرونده‌های قاچاق، کلید حل پرونده همین اسناد مثبته گمرکی هستند. اگر واردکننده یا صاحب کالا بتواند به موقع اسناد مثبته را ارائه کند، از بسیاری از دردسرهای قانونی نجات پیدا می‌کند.
از سوی دیگر، نداشتن اسناد یا ارائه مدارک ناقص باعث می‌شود کالا به عنوان مشکوک یا قاچاق تلقی شود. به همین دلیل فعالان اقتصادی باید از همان ابتدا، تمام اسناد لازم را به درستی دریافت و بایگانی کنند.
همچنین گمرک ایران با بهره‌گیری از سامانه‌های نظارتی مانند EPL، اطلاعات مربوط به اسناد مثبته را دیجیتالی ثبت کرده و این امر باعث کاهش جعل و تخلف شده است. با این حال، هنوز هم در برخی موارد، بررسی فیزیکی اسناد توسط ماموران ضروری است.
جمع‌بندی
اسناد مثبته گمرکی نه تنها نشانه‌ای از قانونی بودن کالا هستند، بلکه در موارد بررسی و بازرسی نیز کارآمدترین ابزار برای اثبات بی‌گناهی صاحب کالا محسوب می‌شوند. اسنادی مانند پته گمرکی، بارنامه، قبض انبار، گواهی مبدا و سایر مجوزها، باید با دقت کامل تهیه، نگهداری و در زمان لازم ارائه شوند. اگرچه ممکن است برخی از این اسناد برای کالاهای خاص الزامی نباشند اما در عمل، داشتن مجموعه‌ای کامل از اسناد مثبته باعث آسودگی خاطر در تجارت، حمل و نقل و ذخیره‌سازی کالا می‌شود. برای فعالان حوزه تجارت، آشنایی دقیق با انواع اسناد گمرکی و اهمیت آن‌ها، بخشی از سواد حرفه‌ای است که از هزینه‌های اضافی، توقیف کالا و مشکلات قانونی جلوگیری می‌کند.
